Dòng họ Nguyễn Đình tộc Nguyễn Trình, gọi tắt là họ Nguyễn Trình được hình thành và phát triển tại vùng đất An Nhân, nay thuộc Thị trấn Bần Yên Nhân, huyện Mỹ Hào, tỉnh Hưng Yên cùng với lịch sử hàng nghìn năm về trước của dân tộc Việt Nam. Theo tài liệu và lịch sử truyền thống sinh hoạt của các dòng tộc tại làng Bần Yên Nhân thì tại đây có nhiều dòng họ đã cư ngụ và sinh tồn. Theo tài liệu các cụ trong họ ghi chép lại, các dòng họ từ nhiều đời xây dựng và duy trì truyền thống văn hóa cộng đồng, trong đó việc tổ chức sinh hoạt cộng đồng và tế lễ hàng năm tại đình làng được tiến hành theo lục giáp (hay gọi là 6 phe), gồm:
1- Giáp Đình Nhì (hay gọi là phe Đình Nhì)
2- Giáp Đông Nhất (hay gọi là phe Đông Nhất)
3- Giáp Đông (hay gọi là phe Đông)
4- Giáp Nam (hay gọi là phe Nam)
5- Giáp Trung Bình (hay gọi là phe Trung Bình)
6- Giáp Bình Tân (hay gọi là phe Bình Tân).
Những dòng họ trên chủ yếu là họ Nguyễn, họ Đỗ, họ Vũ, họ Lê, họ Hoàng, họ Đào, họ Chu, họ Ngô, họ Hà,… Trong đó họ Nguyễn có 3 dòng họ và có Tổ họ riêng. Đó là:
1- Họ Nguyễn phe Đình Nhì (thường gọi là họ Nguyễn Lớn). Dòng họ này có nhiều con cháu được chia làm nhiều chi ở rải rác khắp làng. Nhà thờ tổ của dòng họ được xây dựng ở xóm Dí, làng Bần Yên Nhân.
2- Họ Nguyễn phe Đông Nhất. Trưởng họ là ông Lang Huỳnh ở xóm Lồ, thường gọi là họ Nguyễn ông Lang Huỳnh, có nhà thờ tổ ở xóm Lồ, làng Bần Yên Nhân. Con cháu cũng sinh sống ở các xóm trong làng. Sau này, dòng họ còn được gọi là họ Nguyễn Phúc.
3- Họ Nguyễn phe Giáp Đông. Họ Nguyễn phe Giáp Đông chính là họ Nguyễn Trình. Trưởng họ là ông cả Trình nên được gọi là họ Nguyễn Trình. Vì họ Nguyễn Trình không lớn nên được ghép với họ Đỗ để vào phe Giáp Đông. Trước đây, con cháu phần đông ở xóm Dí. Giữa xóm Dí là Trưởng tộc, cụ Nguyễn Đình Trình, xung quanh là các gia đình cùng họ sinh sống.
Theo gia phả bằng chữ Hán hiện có của đời trước để lại thì dòng họ Nguyễn Trình ở làng Bần Yên Nhân được ghi chép từ khởi tổ đầu tiên là cụ Thủy Tổ có hiệu là Phúc Cường (mã gia phả 1.1). Thủy tổ có 2 Sơ tổ khảo hiệu Phúc Sùng và Nguyễn Huệ Thông hiệu Huyền Lương, húy Thẩm. Sơ Tổ khảo Nguyễn Huệ Thông sinh ra Tiên tổ khảo Nguyễn Quý Công tự Huệ Chân hiệu Huyền Tiến (mã gia phả 3.1) cho đến ngày nay được ghi lại đến đời thứ 15.
Theo tài liệu chúc thư nói về gia sử của dòng họ bằng chữ Hán viết tay của cụ Nguyễn Đình Tu, đời thứ 10 truyền lại và còn lưu giữ được thì dòng họ Nguyễn Trình thuộc gia truyền Lý tộc, huyết thống Lý Công Uẩn, cải sang họ Nguyễn, lập miếu kính Thần phụng sự báo ân lưu truyền vạn đại.
Dòng họ Nguyễn Trình lấy ngày 6 tháng chạp hàng năm làm ngày húy nhật giỗ tổ, quy tụ con cháu, cùng nhau tập họp sửa lễ vật cúng giỗ, tưởng nhớ ân đức tổ tiên, ôn lại truyền thống tốt đẹp và gặp gỡ, giao lưu của các thanh viên trong dòng họ.
Xét về niên đại lịch sử, cụ tổ đời thứ ba của dòng họ là Huệ Chân hiệu Huyền Tiến có 5 người con trong đó người con thứ 2 và thứ 3 tên là Đường và Hào. Lúc đó, tên huyện vẫn là Đường Hào. Như vậy, qua phân tích các cụ đời thứ 7 sinh ra vào thời kỳ cuối thế kỷ 18, đầu thế kỷ 19 (khoảng năm 1800). Cụ tổ đời thứ 3, thứ 4 sống ở thế kỷ 17-18. Cụ Thủy Tổ có thể sống vào thế kỷ 16-17, khi nhà Mạc đã suy vong và Trịnh Nguyễn phân tranh. Thời lịch sử lúc đó, nội chiến liên miên, nhân dân đói khổ, việc học hành, sinh con đẻ cái cũng ít, ghi chép lịch sử còn chưa có. Đến đời thứ 7 là Cụ Nguyễn Xuân Huyên hiệu Địch Cát đã là thời của nhà Nguyễn (Thời Gia Long bắt đầu từ 1802 đầu thế kỷ 19), đất nước đã yên bình. Lúc này, sử sách mới bắt đầu được ghi chép nhiều. Và điều kỳ lạ là chỉ có 2 người con đời thứ tư tên là Đường và Hào mới nối tiếp được dòng họ đến đông đúc như ngày nay.
Trải qua bao năm tháng đổi thay, đất nước biến động, lúc hòa bình khi chiến tranh, lại do nhu cầu cuộc sống, nên người trong dòng họ phải ly tán khắp nhiều nơi, thậm chí cả nước ngoài. Tuy vậy, dòng họ vẫn luôn giữ được truyền thống đoàn kết, thương yêu, quý trọng, bảo ban nhau mọi điều hay, lẽ phải. Khi có khó khăn hay bị vấp ngã, mọi người đều thể hiện lương tâm hướng thiện bảo vệ lấy quan hệ máu thịt của mình, một giọt máu đào hơn ao nước lã như các cụ đã dặn. Trong cuộc sống đời thường, mọi người luôn động viên, thăm hỏi lúc ốm đau. Đối với các cháu tuổi thành niên, luôn được các bậc cha anh giáo dục, dạy bảo và giúp đỡ.
Trong thời kỳ kháng chiến chống Pháp, vì yêu cầu hoạt động cách mạng, nên có một số người trong dòng họ Nguyễn Trình mang họ khác như họ Trần, Hoàng. Một số chi hoặc cá nhân có thay đổi tên đệm như Nguyễn Ngọc, Nguyễn Như, Nguyễn An, Nguyễn Văn,… Song tất cả vẫn hướng về cội nguồn, đau đáu nhớ về Tổ tiên và dòng họ Nguyễn Trình làng Bần Yên Nhân và mong muốn cùng bà con dòng họ tại quê nhà đóng góp xây dựng và phát huy những truyền thống tốt đẹp của dòng họ.
Người dân Bần Yên Nhân trong đó có dòng họ Nguyễn Trình hiểu biết, hiếu học, tôn sư trọng đạo, có nếp sống văn hóa, giàu tình cảm, trong đấu tranh thì rất anh dũng, kiên cường. Nổi bật nhất là nhiều người dòng họ Nguyễn Trình như cụ Chánh Tu, Cụ Khán Nghế, Cụ Hàn Hồ,... đã từng theo nghĩa quân của Nguyễn Thiện Thuật trong cuộc khởi nghĩa Bãi Sậy chống Pháp, hưởng ứng chiếu Cần Vương. Chính quê hương Bần Yên Nhân là một trong những căn cứ của nghĩa quân Bãi Sậy tô đậm thêm trang sử hào hùng chống quân xâm lược của dân tộc. Và với truyền thống ấy, sau này qua hai cuộc chiến tranh chống Pháp và chống Mỹ, người dân dòng họ Nguyễn Trình nói riêng và người dân làng Bần nói chung đã lớp lớp lên đường tham gia chiến đấu và không ít người đã anh dũng hy sinh để đem lại hòa bình độc lập cho đất nước trong đó có quê hương làng Bần.
Họ tộc Nguyễn Trình đã góp phần tạo nên tính cách con người Bần Yên Nhân. Người Nguyễn Trình có dáng vẻ của người phố thị, nói giọng Hà Nội gốc (không giống với các làng xung quanh), thông minh, nhanh nhẹn và đặc biệt rất khéo léo kể từ nghề làm tương đặc sản đến thợ máy, đầu bếp hay kỹ sư. Người trong họ không thích làm nghề chân tay, mà chỉ ưa lao động trí óc, khái tính, ít thành công trong chốn quan trường. Con trai Nguyễn Trình hiền lành nhưng khi khó khăn thì lại rất mạnh mẽ, kiên cường, trung hậu. Con gái Nguyễn Trình chịu khó, giỏi làm ăn, thương chồng, thương con.
Qua các triều đại phong kiến đến ngày nay, nhiều người con của dòng họ Nguyễn Trình thông minh hay chữ, giỏi giang, đỗ đạt cao, nhiều nhà khoa học, nhà quân sự, kỹ sư, bác sĩ, luật sư, thạc sỹ, tiến sỹ đã thành đạt làm rạng danh cho dòng họ Nguyễn Trình làng Bần Yên Nhân. Hiện nay, các con cháu trong dòng họ đã và đang tận tâm, tận lực học hành, rèn luyện trong mọi lĩnh vực, tiếp tục động viên nhau phát huy truyền thống đoàn kết, giúp đỡ lẫn nhau trong dòng họ Nguyễn Trình làng Bần Yên Nhân.
(Nguyễn An Nhân, Nguyễn Viết Thanh biên soạn - Xem thêm và trao đổi tại địa chỉ www.facebook.com/nguyentrinhBYN)