Làng Bồng xưa nay vẫn nổi tiếng là nơi gạo trắng ,nước trong ,cũng như nổi tiếng về khoa hoạn.Làng Bồng Trung,thuộc Huỵên Vĩnh lộc tỉnh Thanh hoá .
Người Bồng trung nhanh nhẹn ,tháo vát ,cần cù,ham học, rất ít người rượi chè ,cờ bạc. Đàn bà lịch thiệp, đảm đảng.Ruộng đất làng Bồng ít nhưng bù lại làng nằm ngay tả ngạn sông Mã ,lại có đường liên Huyện chạy qua nên trên bến, dưới thuyền tấp nập. Có chợ lớn là trung tâm buôn bán của cả vùng nên ngoài nghề nông , dân còn sống bằng nghề buôn bán ,làm các loại bánh quê đem bán khắp các chợ ,các làng trong vùng .Làng còn có nghề bổ cau tươi ,phơi khô bán quanh năm .Người làng Bồng đi ra ngoài nhiều ,người đi buôn ,người đi dậy học ,người đi làm quan .Truyền thuyết nói rằng: Ngọn núi đá có chiếc mũ Tiến sĩ ở Nhạm thôn chầu về làng. Trước làng con đê quai bên kia sông Mã có hình chiếc đòn càng ,nên người làng Bồng ngày xưa có nhiều người đỗ đạt làm quan ,Tiến sĩ văn có , Tiến sĩ võ có,Hương cống, Cử nhân rất đông ,Tú tài lại càng nhiều hơn .Chính vì làng có nhiều người đỗ đạt nên xưa kia ở Thanh hoá có câu :"Voi ngựa về Bồng , Báo " Người ta còn xếp :
"Đông Cổ am
Nam Hành thiện
Nghệ Quỳnh Đô
Thanh Đông biện "
Hoặc “Nghệ Đông thành ,Thanh Đông Biện”
Từ xưa ,người Thanh còn xếp Hoằng Nghĩa, Đông Biện là hai làng đỗ đạt đông nhất tỉnh Thanh
Theo phả họ Mai .Cư dân đến Bồng trung lập nghiệp là cuối đời Trần .Khi Hồ Quý Ly xây thành Tây giai(1397),có bắt nhiều người ở Nga Sơn đi xây thành.Nhiều cụ già ở Nga sơn khi đi tiếp tế cho con ,cháu ,xây thành đã nhận thấy mảnh đất dọc tả ngạn sông Mã giữa hai làng Biên thượng và Biên Hạ còn hoang vắng nhưng mầu mỡ ,phù sa sông Mã hàng năm bồi đắp .Các cụ đã vỡ hoang lập ruộng vườn ,làm nhà để tiện tiếp tế cho con cháu và lấy chỗ sinh nhai.
Đúng 613 năm trước làng Bồng trung đã hình thành (1397) .Cư dân đầu tiên là người từ Nga Sơn lên,Ông tổ họ Đỗ Bồng Trung .Khi giặc Minh cướp nước ta,làng nhỏ này dân cư siêu dạt lên mạn rừng núi thương du Thanh Hoá hoặc sang Lào .Năm 1428 Vua Lê thái Tổ lãnh đạo dân ta hoàn thành công cuộc kháng chiến chống giặc Minh ,nhà Vua hạ chiếu khuyến nông ,kêu gọi dân lưu tán trở về vỡ hoá.
Người đầu tiên trở về làng là ông Tổ họ Đỗ Bồng Trung (Đỗ Viên Thịnh)
Năm 1470 hai chàng trai họ Đỗ được họ ngoại tiến cử theo vua Lê Thánh Tông đi đánh Chiêm thành đã lập công xuất sắc ; Đỗ Nhuận đã làm đến đô đốc phủ sau tặng Cánh quốc công. Ông làm quan đi nhiều ,lấy vợ nơi quê Mẹ sinh nhiều con cháu .Con cháu Ông học giỏi , 5 người đỗ tiến sĩ vào thời Thánh Tông .Hiến Tông . Ông Đỗ viên Đạo sống thời Lê Thánh Tông , Ông làm thầy thuốc ,thầy phong thuỷ đi kiếm sống và lấy vợ thiện hạ .Có 4 con và 2 cháu lấy quán chỉ mẹ đi thi đậu Tiến sĩ .Họ Đỗ khi vinh hoa lại thường đem con gái gả cho con trai họ Nguyễn là họ công thần ở Gia miêu .Nên thường có con rể,cháu ngoại là những người rất có thế lực thời đó :
Năm quang thuận 6 (1465 ) gả bà Đỗ thị Hạnh cho ông Quốc công nguyễn như Trác (Ông nội Nguyễn kim )
Năm hồng Đức 3 (1472 ) gả bà Đỗ thị Đức cho Trừng Quốc Công Nguyễn Hoàng Lựu (Thân sinh Nguyễn Kim )
Năm hồng Đức 13 (1482 ) gả bà Đỗ thị Kính cho Hộ bộ thư Quỳnh Sơn hầu Nguyễn Lữ
Năm Quang thiệu 4 (1519) gả bà Đỗ thị Tín cho Chiêu Huân công Nguyễn Kim .
Bà Tín sinh ra Nguyễn ngọc Bảo vợ Trịnh Kiểm,mẹ chúa Trịnh Tùng tức Minh Khang Thái phi
Em ruột Nguyễn Kim là Uy Xuân hầu Nguyễn tông Thái lấy bà Đỗ thị Chỉ
Năm Chính tri 8 (1565 ) gả bà Đỗ thị Hạnh cho Lý Nhân Công Nguyễn Hán .
Ông là con thứ 2 của Nguyễn Hoàng
Bà Đỗ thị Tâm Lấy Cẩm Quận Công Nguyễn Hải
Chỉ riêng số con rể và cháu ngoại như trên đủ biết thế lực họ Đỗ lúc đó lớn biết chừng nào . Họ Đỗ đã thịnh đạt lại thêm con cháu họ Nguyễn Gia Miêu Tống Sơn lên ,càng mang lại sự thịnh đạt cho làng .
Phả họ Đỗ có hẳn một Chương viết về con rể, cháu ngoại là người Gia Miêu Ngoại trang huyện Tống Sơn.
Trong làng còn có ông Mai An Dũng vừa làm ruộng ,vừa kéo vó đánh cá (1513 - 1602) .Khi câu cá ở bên sông Bồng Ông thấy xác một bà cụ bị bỏ rọ dìm trong vực . Động lòng thương xót , ông vớt lên an táng tại bờ sông .Hôm sau Ông Trịnh Kiểm đi tìm xác mẹ dọc sông ,gặp An Dũng .An Dũng giúp Kiểm bí mật chôn mẹ ở Mả Sáng,để tránh người Làng trả thù. Ông Kiểm bắt gà người Làng cảm ơn ,Ông Dũng từ chối .Năm 1543 ông Kiểm kéo quân về làng Bồng ,An Dũng trở thành tướng nhà Trịnh . Ông Kiểm dặn dò con cháu phải nhớ ơn An Dũng Ông được phong là Quận công . Đóng quân tại Eo Lon ,vốn cần cù dù bận việc quân , Ông vẫn cùng dân lập làng Toán Nghệ.
Họ Tống có hai ông Quận công ,Họ Phạm cũng có hai Quận công,Họ Đỗ, Họ Nguyễn cũng có nhiều người làm Tướng theo Họ Trịnh đi đánh nhà Mạc.
Năm chính trị thứ 15 Ông Kim tử Vinh Lộc Đại Phu Đỗ Công Biểu con thứ hai: Đỗ hưng Viễn theo đạo Công giáo(1572 ).Tộc phả Họ Đỗ ghi, Ông giữ Đạo đến khi cuối đời,con cháu Ông sau này không có ai là người Công Giáo.
Phả họ Đỗ ghi tiếp thời chúa Trịnh Tráng con cả ký Quận công Đỗ Cảnh là: Đỗ viên Mãn đã theo đạo Công giáo (1627). Có sách nói trong các Ông là người Việt Nam đầu tiên theo đạo Công giáo .Đến thế kỷ 17-18 Đất nước ổn định dần .Thời này dân làng đã đông hơn có thêm dòng họ Nguyễn nữa từ CốngTranh phía Bắc di cư vào .Sau đó HọTrương ,Họ Đoàn, Họ Phạm .Như thế trong làng có mười ba Họ sinh sống trong 11 xóm.
Hai Họ Đỗ ,Họ Hoàng ,Hai Họ Phạm ,Họ Mai ,Họ Tống ,Họ Nguyễn lớn ,Họ Nguyễn Phủ ,Họ Nguyễn, Họ Vũ, Họ Đoàn, HọTrương .Làng dân ở hầu như kín số đất thổ cư của làng .Nhưng với mật độ thưa hơn bây giờ .
Làng Bồng lúc này còn một nhân vật đặc biệt nữa là Ông Đỗ Mai Năm hay Năm Ngũ . Ông người Họ Mai sinh 1788 nhà nghèo, cha mẹ mất sơm , Ông về làm con nuôi Họ Đỗ . Ông sống thánh thiện ,học giỏi , được vào học Đại chủng viện Pinan, Ông trở thành linh mục. Ông đi giảng đạo nhiều nơi.Vua Minh Mạng cấm đạo , Ông bị bắt ở Nam Định .Năm Minh Mạng 18 Ông bị giết (12/8/1838) Hài cốt Ông hiện được Quàn tại nhà thờ họ làng Bồng thuộc Xứ đạo Kẻ Bền. Ông được Phong Thánh tử vì Đạo(19/6/1988 )
Năm ất Dâu Hàm nghi (1885) .Tại Bồng trung ,cha con Ông nghè Tống duy Tân ,tri phủ Lý nhân Nguyễn Sự Chi là em rể và cháu ruột Nguyễn Tu nổi lên chống Pháp .Tôn Thất Thuyết và tả Quân Trần xuân Soạn ra Thanh Hoá chỉ đạo Phong trào .Tống duy Tân trở thành một lãnh tụ của nghĩa quân Thanh Hoá .Nguyễn Sự Chi được Tôn thất Thuyết phong làm Tán tương quân vụ để lãnh đạo phong trào cần Vương ở Huyện Vĩnh Lộc .Sử gọi cuộc khởi nghĩa ở đây là “khởi nghĩa Hùng lĩnh” (Hùng lĩnh - là núi Báo) .
Ngay 4/5 Bính Tuất (1886)Tôn thất Thuyết triệu tập cuộc họp quan trọng tại Đình làng Bồng Trung ,có mặt hầu hết các thủ lĩnh quan trọng chống Pháp ở Thanh Hoá :Trân Xuân Soạn ,Hà văn Mao, Phạm Bành , Đinh công Tráng ,Tống duy Tân,Lê ngọc Toản,Cẩm bá Thước ,Nguyễn Khế …
Ngày nay dân Làng Bồng Trung thờ Tống duy Tân như vị thánh ở Đình Bồng Trung ,ngày đêm hương khói . 
