Cổng nhà thờ- NGND-GS-TS Trần Văn Bính -Họp bàn công tác họ. ( Ảnh TQT)

          Họ Trần Đại tôn ở Yên Hồ là một dòng họ lớn. Đất Bình Hồ ( tên gọi trước đây của Yên Hồ) có sông La Giang và sông Minh Giang bao bọc 3 phía Tây-Bắc và Đông, hai làng Nội Diên, Yên Phúc ở phía trong, xóm Đồng Dâu ở phía ngoài tạo nên chữ TÂM, đây là cái thế bền vững muôn đời. Phía bắc Yên Hồ là Sơn Thành nơi giặc Minh đóng đồn luỹ. Cuối thế kỉ XIV, với vị trí hiểm yếu của mảnh đất này mà bộ chỉ huy cuộc khởi nghĩa của Trần Quý Khoáng  đã chọn đất Bình Hồ để xưng đế (Trùng Quang đế), xây dựng kinh đô Bình Hồ, chống chọi với tướng giặc nhà Minh Trương Phụ suốt mấy năm trời.(1409-1413)

Nhớ xưa chuyện cũ

Vua đóng trại Trùng Quang

Cũng dãy dọc toà ngang

Cũng cờ xí hào hùng

Cũng tung hô vạn tuế

Tung hô lời vạn tuế.. . ( Vè về Yên Hồ )

    Khi bộ chỉ huy cuộc khởi nghĩa phải lui vào Hoá Châu, Trần Trùng Quang đã để lại một bộ phận con cháu họ Trần tại đất Bình Hồ. Khi vua Trần Trùng Quang hy sinh, hoàng thân đưa thi hài vua ra an táng tại Hưng Dũng thành phố Vinh-Nghệ An. Hiện nay mộ vẫn còn ở đó. Họ Trần Yên Hồ có phải cũng là hậu duệ nhà Trần hay không cần được các nhà nghiên cứu lịch sử lên tiếng.

     Các câu đối ở nhà thờ họ Trần nói lên nhiều điều, chúng ta cần suy nghĩ.

     Khi thất thế, tổ tiên họ Trần vẫn kì vọng nhiều ở con cháu , điều này ,thể hiện ở đôi câu đối:

Dĩ hiếu vi tiên, bái hồ thượng, bái hồ hạ.

Khắc xương quyết hậu, cầu ư tử, cầu ư thần.

(Lấy hiếu làm đầu, lạy trên, bái dưới, muốn khôi phục sự hưng thịnh của dòng họ chỉ trông cậy vào lớp cháu con)

   Khi Lê Lợi lãnh đạo cuộc khởi nghĩa Lam Sơn thành công ( 1418-1428), con cháu họ Trần ở Bình Hồ cũng được trọng dụng. Đây là thời kì đắc ý nhất của tổ tiên, thể hiện qua đôi câu đối:

Dương dương hồ, tại kì tả hữu.

Hưu hưu yên, bảo ngã tử tôn.

(Tự hào thay, bên văn, bên võ.

Vui nghỉ ngơi, dạy bảo cháu con.)

 Nguyên nhân có được thành quả trên, cha ông ta  đã rút ra qua câu đối:

Báu bản tư kì thụ.

Thâm căn kế hữu hoa.

( Cây to nhờ gốc bền. Râu rễ ắt nhiều hoa)

     Từ đó tổ tiên họ Trầnăcnn dặn con cháu những bài học sâu sắc. Kể  cả khi thờ phụng, con cháu phải lấy HIẾU, lấy ĐỨC để báo đáp tổ tiên.

Đăng từ đường, hợp kính đồng ái

Tế dĩ lệ, sùng đức báo công.

(Khi lên nhà thờ các con cháu phải đoàn kết thương yêu nhau.

Cúng tế chỉ lấy lệ, chủ yếu lấy đức để báo công tiên tổ)

    Cụ Phạm Khắc Hoè, Đổng lí văn phòng triều Nguyễn có đề tặng họ Trần 2 đôi câu đối ca ngợi dòng họ dịp cụ về dự lễ khánh thành tôn tạo nhà thờ họ năm 1937 như sau:

Như kiến mỹ tường niên đán mộ.

Ngụ thành sương lộ đán xuân thu.

Câu thứ 2 là:

Tinh thần sa dáng đường thượng kiến.

Căn bản tư bồi trụ tiến xương.

     Họ Trần Đại tôn ở Yên Hồ hiện nay bao gồm 2 chi: chi Giáp ở Yên Phúc, chi Ất ở làng Nội Diên. Phần này chỉ nêu một số nét về chi Nội Diên mà thôi.

     Vị thỉ tổ họ Trần được vào học ở Quốc tử giám.

    Vị tổ thứ 2 làm Tri phủ-đồng tri phủ, vị quan đứng đầu một phủ thời phong kiến ( trên huyện dưới cấp tỉnh)

    Vị tổ thứ 3 làm Cẩm y vệ - Đô chỉ huy sứ tướng quân - một võ quan cao cấp thống lĩnh một trong 2 đội quan bảo vệ kinh thành Thăng Long.

    Tiếp đó đến hàng thế tổ.

    Từ Nhất thế tổ đến Thất thế tổ-7 đời liên tục đều độc đinh. Mãi đến đời Bát thế tổ có được 4 vị là thuỷ tổ của 4 chi tộc hiện nay.

    Đến đời thứ 9 tăng lên 16 vị, nhiều vị đã di cư đi nơi khác lập nghiệp. Nhiều họ Trần quanh vùng gia phả chỉ có 12-13 đời đã tìm được về với thuỷ tổ Yên Hồ.( Họ Trần ở Tùng Châu...)

    Như vậy, từ Tiên tổ đến Cửu thế tổ họ Trần Nội Diên có 30 vị liệt tổ. Trong đó có 10 vị võ quan, 6 vị văn quan, 8 vị được dự vào hàng kỳ lão.

    Họ Trần Nội Diên ngày nay tộc trưởng là cụ Trần Tý. Họ hiện nay có hàng trăm hộ, gần 500 đinh (Trong đó 1/3 sống xa quê chủ yếu ở Hà Nội). Các con cháu họ Trần chăm chỉ, cần cù lao động và hiếu học. Trên mọi lĩnh vực công tác con cháu họ Trần đã có đóng góp cho công cuộc xây dựng và bảo vệ tổ quốc. Họ Trần có 13 liệt sỹ và hàng chục thương bệnh binh trong 2 cuộc kháng chiến chống Pháp và chống Mỹ. Cùng các dòng họ khác trong xã, họ Trần Nội Diên đã góp phần làm nên truyền thống tốt đẹp cho quê hương Yên Hồ.

Khi tôn tạo nhà thờ họ, ông Đường Thiện Hứa có tặng đôi câu đối: 

Diện tiền Trần đại lộ

Thế hậu tổ cao thanh.

    Xem ra thật sâu xa, thật tự hào với tổ tiên, đầy ý nghĩa giáo dục động viên hậu thế, con đường lớn đã mở, con cháu trong dòng tộc hãy tiến lên.Thật thế, lớp lớp con cháu trong họ đã không phụ lòng mong mỏi của tổ tiên, luôn tiết kiệm cần cù lao động, biết thương người, vượt khó học hành thành đạt.