LỊCH SỬ HỌ LÊ

Lê (chữ Hán: 黎) là một họ phổ biến ở Việt Nam (xem bảng).

Lê (黎) cũng là một họ ở Trung Quốc, họ này thường xuất hiện ở miền Nam Trung Quốc (Quảng Đông - Hồng Kông). Tuy âm Hán-Việt của họ này chỉ có một cách đọc là "Lê" nhưng trong các ngôn ngữ phương Tây, họ "Lê" (Hán tự: 黎; bính âm: Lí; thường được viết là: Li, Lai hoặc Le) có thể bị nhầm lẫn với họ Lý (Hán tự: 李; bính âm: Lǐ; thường được viết là: Li hoặc Lee).
Về nguồn gốc họ Lê ở Việt Nam theo gia phả của dòng họ này, thủy tổ họ Lê là người Việt từ thời khai thiên lập địa bắt đầu với dân tộc Lạc Việt đến Đại Việt.
Tại Trung Quốc, có các thuyết sau về nguồn gốc của họ Lê (黎) tại quốc gia này:
Hậu duệ của bộ tộc Cửu Lê.
Nước Lê (ngày nay là huyện Lê Thành, địa cấp thị Trường Trị, Sơn Tây, Trung Quốc) là chư hầu của nhà Thương, sau bị Tây Bá hầu Cơ Xương tiêu diệt. Đến khi Chu Vũ Vương thi hành chế độ phong kiến, phong tước cho các hậu duệ của Đế Nghiêu. Hậu duệ của những người cai trị nước Lê được phong tước hầu. Con cháu sau này lấy tên nước làm họ, do đó mà có họ Lê.
Giai đoạn Ngũ Hồ loạn Hoa thời kỳ Nam-Bắc triều, những người Tiên Ti di cư từ phương Bắc xuống Trung Nguyên, sau bị Hán hóa và cải họ thành họ Lê. Ngụy thư quan thị chí có viết： "Tố Lê thị hậu cải vi Lê thị".
Một chi trong Thất tính công của người Đạo Tạp Tư (Taokas) ở miền tây Đài Loan sau bị Hán hóa, đã giúp đỡ nhà Thanh dẹp yên cuộc nổi dậy của Lâm Sảng Văn nên được Càn Long ban cho họ Lê.
Mục lục [ẩn]
1 Họ Lê với việc xây dựng Miền đồng bằng Sông Hồng
1.1 Những người họ Lê xuất hiện sớm trong lịch sử
1.2 Một số dòng họ Lê lâu đời nhất
1.2.1 Họ Lê Đột- Phong Mỹ-Xuân Tân-Thọ Xuân-Thanh Hóa
1.3 Họ Lê thôn Phương La Đông (Xà Đông), Tam giang, Yên Phong, Bắc Ninh
2 Họ Lê với quá trình Nam tiến
3 Những người Việt Nam họ Lê nổi tiếng
3.1 Các vua nhà Tiền Lê
3.2 Các vua nhà Hậu Lê
3.3 Những người họ Lê khác
4 Những người Trung Quốc họ Lê nổi tiếng
5 Chú thích
6 Tham khảo
Họ Lê với việc xây dựng Miền đồng bằng Sông Hồng[sửa | sửa mã nguồn]

Bài hay đoạn này cần người am hiểu về chủ đề của nó biên tập lại.
Bạn có thể giúp chỉnh sửa bài hoặc nhờ một ai đó. Xem trang thảo luận để biết thêm chi tiết.
Những người họ Lê xuất hiện sớm trong lịch sử[sửa | sửa mã nguồn]
* Thời Hai Bà Trưng (40 – 43)

Các nữ tướng quê phân bố ở vùng đồng bằng sông Hồng.

1. Lê Chân - nữ tướng miền biển: Khởi nghĩa ở An Biên, Hải Phòng.

2. Lê Thị Hoa - Nữ tướng anh hùng: bà người đạo Sơn Nam, huyện Thiên Bản, nay về tỉnh Nam Hà. Bố là Lê Thái và mẹ là Dương Thị Tạo.

3. Lê Ngọc Trinh - Đại tướng: Hai chị em Ngọc Thanh và Ngọc Trinh là con gái của ông bà Lê Hoàn (ông lang Lũng Ngòi). Ông bốc thuốc, bà làm ruộng. Người ở trang Lũng Ngòi, Gò May và Đàm Luân nay là xã Lũng Hòa, huyện Vĩnh Tường, Vĩnh Phú.

4. Lê Thị Lan - Tướng quân: Khởi nghĩa ở Đường Lâm - Sơn Tây.

Một số dòng họ Lê lâu đời nhất[sửa | sửa mã nguồn]
Họ Lê Đột- Phong Mỹ-Xuân Tân-Thọ Xuân-Thanh Hóa[sửa | sửa mã nguồn]
Dòng tộc Lê Đột là một dòng họ lớn của Việt Nam. Dòng họ đã có mặt rất sớm trên đất nước Đại Việt (cách ngày nay trên ngàn năm). Dòng họ đã sinh ra nhà vua Lê Hoàn lập nên triều Tiền Lê và nhà vua Lê Lợi lập nên triều Hậu Lê. Đó là các triều đại nổi tiếng trong lịch sử Việt Nam.

Tổ tiên dòng họ Lê Đột có đến 3 giả thuyết:

Tổ tiên dòng họ từ ngoài Bắc di cư vào Thọ Xuân, Thanh Hóa. Theo tài liệu (về quan hệ phả hệ của dòng họ Lê Đột do Lê Túc (sinh sống ở Hà Nội) biếu họ Lê Đột (tài liệu viết ngày 10/2/1996)): từ thời Hai Bà Trưng có tướng quân Lê Hiệp (Căn kỷ Công chúa-có đến thờ ở thôn Thượng Mạo – Phú Lương – Thanh Oai - Hà Đông cũ)thuộc tổ tiên dòng họ Lê Đột.
Tổ tiên dòng họ Lê Đột xa xưa định cư ở Đông Sơn, Thanh Hóa di cư dần về phía tây Thanh Hóa theo sông Chu, sông Cầu Chày. Trước thời Ngô Quyền ở Đông Sơn đã có dòng họ Lê Sương (dân bản địa) và họ Lê Ngọc di cư từ Trung Quốc đến (đời nhà Tùy) (Các cứ liệu lấy từ các bộ sử: Đại Việt sử ký toàn thư (của Ngô Sĩ Liên), Đại Việt sử ký – Tiền biên (của Ngô Thì Sĩ), Việt Nam sử lược... và các tài liệu viết về lịch sử (sau Cách mạng tháng Tám)).
Tổ tiên dòng họ Lê Đột là dân bản địa thuộc dòng Việt cổ có quan hệ khá gần gũi với người Mường bản địa (cụ Lê Luyến có hai người con được phong tước hiệu là Đạo Lương, Đạo Lường theo tước hiệu Lang đạo thuộc xứ Mường Phúc địa cổ).
Cụ tổ Lê Đột định cư ở thôn Phong Mỹ vào khoảng thế kỷ thứ 9. Ông là người đầu tiên khai phá, lập làng, sắc phong thời Hậu Lê có câu: "...Lê Quan Sát quản cư thử ấp Thuần Mỹ thôn".[2]

Theo tài liệu của Lê Túc (hậu duệ dòng Lê Lợi): Cụ Lê Đột sinh Lê Lộ. Lê Lộ sinh hai con trai là Lê Thái Vương (sinh Lê Hoàn phát triển thành nhà Tiền Lê) và Lê Luyến (Lê Quan Sát). Lê Luyến sinh ba con trai: Lê Đại Lương (Đạo Lương), Lê Đức (tự là Nhân Đức) phát triển thành dòng họ Lê ở Phong Mỹ và Lê Nhân Lương (Đạo Lường phát triển thành nhà Hậu Lê-Lê Lợi).

Nhánh Lê Hoàn
Nhánh này lập nên nhà Tiền Lê kéo dài 29 năm (980-1009). Nhà vua Lê Hoàn có 11 hoàng tử và một con nuôi đều được phong vương trấn trị ở Phù Đái (Hải Phòng), Phong Châu (Phú Thọ), Phù Lan – Đằng Châu – Mạc Liên (Hưng Yên), Ngũ huyện gia – Cổ Lãm (Bắc Ninh), Đỗ Động (Hà Tây cũ), Vũ Lũng (Thanh Hóa), Diễn Châu (Nghệ An). Do tranh giành quyền lực nội bộ, để tránh bị hại nhiều hoàng tử và gia đình bỏ trốn chạy không để lại dấu vết. Hiện nay chỉ mới xâu chuỗi được Lê Tần (xuất hiện đời Nhà Trần) và nhánh Lê Long Việt gồm các chi: Lê Bá Anh, Lê Danh. Lê Bá Em, Lê Đắc (và 2 chi thất truyền) cư ngụ tại thôn Phương La Đông (Xá Đông) xã Tam Giang huyện Yên Phong tỉnh Bắc Ninh.

Nhánh Lê Quốc ở Thái Bình và Thanh Hóa
Một nhánh của họ Bùi và họ Lê có xuất phát từ họ Phí: Bùi Mộc Đạc là một danh thần đời nhà Trần, vốn tên thật là Phí Mộc Lạc nhưng vì vua Trần Nhân Tông cho là Mộc Lạc là tên xấu, mang điềm chẳng lành (Mộc Lạc trong tiếng Hán nghĩa là cây đổ, cây rụng) nên vua đổi tên Phí Mộc Lạc thành Bùi Mộc Đạc với nghĩa Mộc Đạc là cái mõ đánh vang. Bùi Mộc Đạc làm đại thần trải 3 triều vua Trần. Trong quá trình làm quan, Bùi Mộc Đạc được ghi nhận làm việc hết sức tận tụy, công minh, đem lại nhiều điều lợi cho nhân dân, hiến nhiều kế hay cho triều đình, nổi tiếng trong giới nho học, sách Đại Việt sử ký toàn thư ghi nhận "Sau này, người họ Phí trong cả nước hâm mộ danh tiếng của Mộc Đạc, đua nhau đổi làm họ Bùi". Chắt nội Bùi Mộc Đạc (Phí Mộc Lạc) tên là Bùi Quốc Hưng là người tham gia hội thề Lũng Nhai và cuộc khởi nghĩa Lam Sơn. Sau khi Lê Lợi lên ngôi, phong ông là Nhập nội Thiếu úy, tước Hương thượng hầu, sau thăng Nhập nội Tư đồ, được vua ban Quốc tính họ Lê, nên đổi là Lê Quốc Hưng. Con cháu ông sinh sống ở Thái Bình và Thanh Hóa từ đó trở đi mang họ Lê Quốc.

Nhánh Lê ở Phong Mỹ
Thuở ban đầu dòng họ Lê (Lê Luyến rồi Lê Đức) có hai đến ba chi, quây quần bên nhau ở khu Ngõ Thượng, thôn Phong Mỹ (đó là gò đất cao nhất làng có độ cao so với mặt biển là 10m, không bị ngập lụt do sông Cầu Chày gây ra hằng năm). Sau này dòng họ phát triển thành năm chi ở thôn Phong Mỹ, gồm các chi: Lê Hữu, Lê Bá, Lê Đình, Lê Văn, Lê Viết và một chi "họ Đồng chiêm" ở Đồng Văn (Đông Sơn Thanh Hóa).

Con cháu dòng họ Lê Luyến-Lê Đức ở cố định làm ruộng tại thôn Phong Mỹ. Chỉ có một số ít rời khỏi làng đi nơi khác (như chi Lê Viết có người lập nghiệp ở Đông Sơn, Thanh Hóa, chi Lê Đình có người đi lập nghiệp ở Hà Nội).Chi Lê Đình, Lê Bá thường có nhiều con cháu học hành đỗ đạt cao, một số người làm quan thời Trần, thời hậu Lê. Chi Lê Hữu, Lê Văn, Lê Viết thường có con cháu tham gia các chức sắc địa phương.

Nhánh Lê Lợi
Nhánh này lập nên nhà Hậu Lê kéo dài 356 năm (từ 1428 đến 1788). Từ 3 chi ở Lam Sơn (Thọ Xuân, Thanh Hóa). Cuối thời Hậu Lê phát triển liên tiếp 30 đời (143 gia đình) phân bổ từ ngoài Bắc vào đến miền Trung (Quảng Nam).

Qua các thời kỳ phong kiến, Pháp thuộc và sau cách mạng tháng 8, con cháu dòng họ Lê Đột đã không ngừng đóng góp vào việc giữ nước, xây dựng và phát triển đất nước, xứng đáng với truyền thống vinh quang của dòng tộc. Ngày nay (thế kỷ 20 và 21) con cháu hậu duệ nhà Lê Đột định cư trên nhiều tỉnh kéo dài từ ngoài Bắc đến trong Nam. Nhiều con cháu họ Lê Đột đã trở thành các chiến sỹ, lãnh tụ cách mạng, các tướng lĩnh quân đội, các nhà khoa học, kỹ thuật, các nhà hoạt động chính trị - xã hội, các nhà nghiên cứu, các nhà văn, nhà thơ...có danh tiếng, các doanh nhân thành đạt.

Họ Lê thôn Phương La Đông (Xà Đông), Tam giang, Yên Phong, Bắc Ninh[sửa | sửa mã nguồn]
Hậu duệ của Hoàng đế Lê Trung Tông trốn chạy về Ngã Ba Xà cách đây đã hơn 1000 năm. Trong phả tộc ở thôn Phương La Đông (Xà Đông), xã Tam giang, huyện Yên Phong, tỉnh Bắc Ninh có ghi như sau: vợ vua Lê Trung Tông "đã cùng một số thân thuộc trốn chạy về Vũ Bình Khẩu lánh nạn, rồi sinh con và định cư ở đây, dần dần phát triển thành một dòng họ lớn". Tại thôn Phương La Đông (Xà Đông) hiện còn lưu giữ tộc phả của 6 chi thuộc hậu duệ Hoàng Đế Trung Tông, đó là các chi Lê Bá, Lê Danh, Lê Đắc và 3 chi khác đã bị thất truyền. Ông tộc trưởng Lê Bá Duyệt cho biết đến nay đã có 38 đời của dòng họ ông sinh sống trên dải đất dọc sông Cầu này[3].

Như vậy con cháu Lê Hoàn đã có mặt ở khu vực Ngã Ba Xà hơn 1000 năm. Việc hậu duệ vua Trung Tông cùng các trung thần nhà Tiền Lê về Vũ Bình Khẩu, nơi rất gần thành Đại La cho thấy họ vẫn nuôi hy vọng thực hiện điều mong ước của Lê Hoàn là dời đô về Thăng Long để xây dựng một nước Đại Cồ Việt hùng mạnh.

Chính các đại sư cùng về Ngã Ba Xà, những người đã từng đi chiến trận với Lê Hoàn và cùng chịu đựng gian khổ với hậu duệ của đức vua, họ là những trí thức thời bấy giờ chứ không phải ai khác đã viết và ngâm lên bài thơ "Nam quốc sơn hà" và tham gia đánh tan quân Tống trên bờ sông Như Nguyệt.

Họ Lê với quá trình Nam tiến[sửa | sửa mã nguồn]

Bài hay đoạn này cần người am hiểu về chủ đề của nó biên tập lại.
Bạn có thể giúp chỉnh sửa bài hoặc nhờ một ai đó. Xem trang thảo luận để biết thêm chi tiết.
Năm 982, Lê Hoàn cử Ngô Tử Canh và Từ Mục đi sứ Chiêm Thành bị vua Chiêm bắt giữ. Lê Hoàn tức giận, "sai đóng chiến thuyền, sửa binh khí, tự làm tướng đi đánh, chém Bê Mi Thuế tại trận. Chiêm Thành thua to. Bắt sống được quân sĩ nhiều vô kể, cùng là kỹ nữ trong cung trăm người và một nhà sư người Thiên Trúc, lấy các đồ quý đem về, thu được vàng bạc của báu kể hàng vạn; san phẳng thành trì, phá hủy tông miếu, vừa một năm thì trở về kinh sư". Các nghiên cứu thống kê cho thấy, trong vòng 26 năm trị vì, Lê Hoàn là người đặc biệt quan tâm đến vùng đất phía nam, đã tiến hành 6 hoạt động quân sự lớn ở đây trong số 10 hoạt động quân sự lớn suốt thời gian trị vì của ông, vua đích thân cầm quân đánh dẹp sự nổi dậy của các thế lực cát cứ và xâm lấn, không chỉ bảo vệ vững chắc miền biên giới, mà còn trực tiếp chuẩn bị cho quá trình Nam tiến của người Việt, mở rộng thêm cương giới lãnh thổ của quốc gia Đại Việt.

Tháng 2 năm Kỷ Dậu (1069), vua Lý Thánh Tông thân chinh đi đánh Chiêm Thành. Tin cậy, trước khi đi nhà vua trao quyền điều khiển chính sự ở triều đình cho Ỷ Lan Lê Thị Yến nguyên phi. Ra trận, vua đánh mãi không được, bèn "đem quân về đến châu Cư Liên (Tiên Lữ,Hưng Yên), thì nghe tin Nguyên phi giúp việc nội trị, lòng dân cảm hóa hòa hợp, trong cõi vững vàng, tôn sùng Phật giáo, dân gọi là bà Quan Âm, vua nói: "Nguyên phi là đàn bà còn làm được như thế, ta là nam nhi lại chẳng được việc gì hay sao!". Bèn quay lại đánh nữa, bắt được vua nước ấy là Chế Củ và 5 vạn người dân... Năm sau (1070), Chế Củ xin đem đất ba châu: Địa Lý, Ma Linh, Bố Chính (tức vùng Quảng Bình và Quảng Trị) để chuộc tội. Lãnh thổ Đại Việt lại được mở rộng đến tận Quảng Trị ngày nay, trong đó có công lớn của ỷ lan Lê Thị Yến.

Tháng 11 năm Kỷ Tỵ (1389), quân Chiêm Thành theo đường sông Hồng tiến đánh Thăng Long, Thượng hoàng Trần Nghệ Tông sai Trần Khát Chân(vốn là người họ Lê) đem quân Long Tiệp đi chặn giặc.Ngày 23 tháng Giêng năm Canh Ngọ (1390), ông cho phục binh ở ngã ba sông Hải Triều và sông Nhị Hà. Được hàng tướng Chiêm Thành chỉ cho chiếc thuyền của vua Chiêm, ông tập trung hỏa pháo nhằm bắn vào thuyền Chế Bồng Nga. Thuyền vua Chiêm trúng đạn, Vua Chiêm Thành chết tại trận, quân Chiêm tan vỡ. Ông cho cắt đầu Chế Bồng Nga đem về Bình Than báo tin thắng trận. Sau chiến công này, ông được phong làm Long Tiệp Bổng thần Nội vệ Thượng tướng, tước Vũ tiết quan Nội hầu. Cuộc chiến đấu có một ý nghĩa rất lớn là: không cho Chiêm Thành hung hăng lấn chiếm bờ cõi Việt Nam, trong đó công lớn nhất thuộc về Trần Khát Chân là người vốn mang họ lê của Lê Đại Hành.

Năm 1452, Ma Ha Quý Do được vua Minh Đại Tông phong làm quốc vương Chiêm Thành. Sau đó Quý Do bị Bàn La Trà Duyệt, người ở Thị Nại sát hại và cướp ngôi. Trà Duyệt chết, truyền ngôi cho em là Trà Toàn (Pau Kubah). Trà Toàn được sử sách Việt Nam mô tả là: "hung hãn, hoang dâm, bạo ngược". Trà Toàn bỏ tiến cống nhà Lê, thường xâm lấn biên giới phía nam Đại Việt. Năm 1470, Trà Toàn sai sứ thần sang cầu viện nhà Minh, thân hành đem 10 vạn quân thủy, bộ cùng voi ngựa đến đánh úp Hóa Châu. Viên tướng trấn giữ Hóa Châu Phạm Văn Hiển chống không nổi, phải đóng cửa thành chống giữ, cho người phi ngựa đem văn thư cáo cấp về kinh đô Thăng Long. Tháng 10 năm 1470, vua Lê Thánh Tông sai Nguyễn Đình Mỹ và Quách Đình Bảo đem việc Chiêm Thành đánh úp biên giới sang báo cáo với nhà Minh. Lê Thánh Tông quyết định chinh phạt, sát nhập lãnh thổ Chiêm Thành vào Đại Việt. Ông bá cáo với dân chúng trong nước biết một cách công khai và rõ ràng về lý do xuất quân, bằng chiếu thư đánh Chiêm. Ông thân chinh cầm 200.000 quân tiến vào đất Chiêm Thành. Tháng 3 năm 1471, kinh đô Đồ Bàn của Chiêm Thành thất thủ. Theo Đại Việt Sử Ký Toàn Thư, hơn 30.000 người Chiêm bị bắt, trong đó có vua Trà Toàn. 40.000 lính Chiêm Thànhđã tử trận. Bấy giờ 1 tướng Chiêm là Bô Trì Trì chạy về đất Phan Lung, cử sứ sang cống và xin xưng thần với Đại Việt. Theo Việt Nam Sử Lược, vua Thánh Tông có ý muốn làm cho Chiêm Thành yếu đi, mới chia đất Chiêm ra làm 3 nước, phong 3 vua: 1 nước gọi Chiêm Thành, 1 nước nữa là Hóa Anh và 1 nước nữa là Nam Phan. Sau khi Trà Toàn bị bắt, em là Trà Toại trốn vào núi, sai người sang cầu cứu nhà Minh và xin phong vương. Được tin, Lê Thánh Tông sai Lê Niệm đem 3 vạn quân vào đánh, Trà Toại bị bắt giải về kinh. Về sau, vua nhà Minh sai sứ sang bảo Lê Thánh Tông phải trả đất cho Chiêm Thành, nhưng ông nhất quyết không chịu. Sau chiến thắng, Lê Thánh Tông thực hiện chính sách mới, bình định và Việt hóa dân chúng người Chiêm Thành và sát nhập lãnh thổ miền bắc Chiêm Thành (từ đèo Hải Vân tới bắc Phú Yên ngày nay) vào Đại Việt. Tháng 6 năm 1471, lãnh thổ miền bắc Chiêm Thành được lập thành thừa tuyên Quảng Nam và vệ Thăng Hoa.

Cuộc chiến tranh có rất nhiều ý nghĩa lớn lao là:

Làm suy yếu Chiêm Thành đến kiệt quệ không còn khả năng xâm lấn.
Tạo tiền đề cho các chúa Nguyễn sau này bình định hết miền Nam Việt Nam như ngày nay.
Có thể khẳng định rằng: Trong quá trình Nam Tiến kéo dài suốt 700 năm của dân tộc ta: Ở thời kì nào, triều đại nào cũng có những người mang họ Lê có công trong việc bình định, việt hóa phương nam làm cho lãnh thổ ta được cường thịnh và phát triển lâu dài.

Những người Việt Nam họ Lê nổi tiếng[sửa | sửa mã nguồn]

Lê Thái Tổ

Lê Thánh Tông
Các vua nhà Tiền Lê[sửa | sửa mã nguồn]
Lê Đại Hành
Lê Long Việt
Lê Long Đĩnh
Các vua nhà Hậu Lê[sửa | sửa mã nguồn]
Thời Lê sơ
Lê Thái Tổ
Lê Thái Tông
Lê Thánh Tông
Lê Nghi Dân
Lê Nhân Tông
Lê Hiến Tông
Lê Túc Tông
Lê Uy Mục
Lê Tương Dực
Lê Chiêu Tông
Lê Cung Hoàng

Hải Thượng Lãn Ông Lê Hữu Trác

Nguyên Tổng bí thư Đảng Cộng sản Việt Nam Lê Khả Phiêu
Thời Lê trung hưng
Lê Trang Tông
Lê Trung Tông
Lê Anh Tông
Lê Thế Tông
Lê Kính Tông
Lê Thần Tông
Lê Chân Tông
Lê Huyền Tông
Lê Gia Tông
Lê Hy Tông
Lê Dụ Tông
Lê Đế Duy Phường
Lê Thuần Tông
Lê Ý Tông
Lê Hiển Tông
Lê Chiêu Thống

Đại tướng quân đội Lê Trọng Tấn

Nhà bác học Lê Quý Đôn
Những người họ Lê khác[sửa | sửa mã nguồn]
Lê Chân: Nữ tướng thời Hai Bà Trưng, người có công khai khẩn lập nên vùng đất đời sau phát triển thành thành phố Hải Phòng ngày nay.
Lê Thị Phất Ngân: Hoàng hậu, Thái hậu nhà Lý, con của Lê Hoàn và Dương Vân Nga, vợ Lý Thái Tổ và mẹ Lý Thái Tông.
Linh Chiếu Thái hậu Lê thị, hoàng thái hậu nhà Lý, vợ Lý Anh Tông, mẹ đẻ của Lý Cao Tông.
Kiến vương Lê Tân, hoàng thân nhà Hậu Lê, cha vua Lê Tương Dực, truy tôn là Đức Tông.
Lê Quý Đôn, nhà bác học thời Lê-Trịnh
Lê Duẩn, Tổng bí thư Đảng Cộng sản Việt Nam
Lê Hồng Phong (1902 – 6 tháng 9 năm 1942) là Tổng bí thư thứ 2 của Đảng Cộng sản Đông Dương từ 1935 đến 1936.
Lê Thị Phi Ánh (1923-1984), vợ của vua Bảo Đại
Lê Đức Anh: Đại tướng, nguyên Chủ tịch nước Cộng hòa Xã hội Chủ nghĩa Việt Nam từ năm 1992 đến tháng 12 năm 1997.
Lê Trọng Tấn: Đại tướng, Tổng tham mưu trưởng Quân Đội Nhân Dân Việt Nam, Thứ trưởng Bộ Quốc Phòng Việt Nam từ 6/1978-1986.
Lê Văn Lương: Ủy viên Bộ Chính trị, Bí thư Trung ương Đảng, Trưởng ban tổ chức Trung ương Đảng, Bí thư Thành ủy Hà Nội.
Lê Hồng Anh: Đại tướng, Bộ trưởng Bộ Công an Việt Nam.
Lê Doãn Hợp: Nguyên Bộ trưởng Bộ Thông tin và Truyền thông Việt Nam.
Lê Công Tuấn Anh, (nam) diễn viên điện ảnh Việt Nam.
Lê Cung Bắc, diễn viên, đạo diễn, Nghệ sĩ ưu tú
Lê Dung, Nghệ sĩ nhân dân
Lê Văn Dũng: Đại tướng, Bí thư Trung ương Đảng Cộng sản Việt Nam, Chủ nhiệm Tổng cục Chính trị Quân đội Nhân dân Việt Nam.
Lê Khả Kế (1918-2000), Nhà Từ điển học hàng đầu của Việt Nam.
Lê Minh Hoàng, nguyên Đại biểu Quốc hội Việt Nam, nguyên Giám đốc Công ty Điện lực Thành phố Hồ Chí Minh; Bị cáo trong Vụ điện kế điện tử năm 2009.
Lê Minh Hương: Thượng tướng, nguyên Bộ trưởng Bộ Công an Việt Nam
Lê Văn Hưu, nhà sử học đời nhà Trần, tác giả bộ Đại Việt sử ký nay không còn nhưng được sử gia Ngô Sĩ Liên đã dựa vào để soạn bộ Đại Việt sử ký toàn thư
Lê Văn Khôi, thủ lĩnh cuộc nổi dậy chống lại nhà Nguyễn ở thành Phiên An
Lê Văn Lan, Giáo sư sử học.
Lê Quang Linh, ca sĩ dòng dân ca Việt Nam.
Lê Thế Trung, Thiếu tướng Quân đội nhân dân Việt Nam, GS.TSKH, Thầy thuốc nhân dân, Anh hùng lực lượng vũ trang nhân dân, Giám đốc Học viện Quân Y, Giám đốc sáng lập Viện Bỏng Quốc Gia, Chủ tịch danh dự Hội Bỏng Việt Nam.
Lê Huy Ngọ, Nguyên Bộ trưởng Bộ Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn (Việt Nam), Nguyên Trưởng Ban Phòng chống Bão lụt Trung ương.
Lê Khả Phiêu, nguyên Tổng Bí thư Đảng cộng sản Việt Nam
Lê Văn Thiêm: nhà toán học Việt Nam.
Lê Đức Thọ, Chính khách Việt Nam, người Việt Nam đầu tiên và duy nhất đạt giải Nobel Hòa bình.
Lê Đức Thúy, Tiến sĩ, cựu thống đốc Ngân hàng Nhà nước Việt Nam
Lê Hữu Trác: tức Hải Thượng Lãn Ông, danh y Việt Nam
Lê Bá Khánh Trình, nhà toán học Việt Nam.
Lê Tự Quốc Thắng: HCV IMO lần thứ 23/1982, Giáo sư tại Viện Công nghệ Georgia, Hoa Kỳ.
Lê Hùng Việt Bảo: 2 HCV IMO các năm 2003-2004.
Lê Xuân Tùng: nguyên Bí thư Thành ủy Hà Nội, Ủy viên Bộ Chính trị Ban chấp hành TW Đảng Cộng sản Việt Nam khoá VII.
Lê Lai: Tướng của Lê Lợi đã liều mình cứu Lê Lợi
Lê Huỳnh Đức: huấn luyện viên bóng đá, cựu danh thủ bóng đá Việt Nam
Lê Công Vinh: Cầu thủ bóng đá xuất sắc, đắt giá nhất Việt Nam năm 2009.
Lê Thụy Hải: huấn luyện viên bóng đá nổi tiếng của Việt Nam.
Lê Phụng Hiểu: Người có công lớn phò vua Lý Thái Tông lên ngôi hoàng đế
Lê Văn Thịnh: Thủ khoa đầu tiên trong lịch sử thi cử Việt Nam
Lê Văn Long: Võ tướng Hữu quân Đô đốc triều Quang Trung.
Lê Văn Duyệt: Công thần thời nhà Nguyễn
Lê Duy Mật: Hoàng tộc nhà Lê người lãnh đạo cuộc khởi nghĩa chống lại chúa Trịnh suốt 30 năm
Lê Ngọc Hân: Công chúa con vua Lê Hiển Tông, hoàng hậu của vua Quang Trung
Lý Tự Trọng: Tên thật là Lê Văn Trọng là nhà cộng sản nổi tiếng trong lịch sử Việt Nam
Ỷ Lan: Tên thật là Lê Thị Yến vợ vua Lý Thánh Tông, mẹ vua Lý Nhân Tông bà là người rất giỏi trị nước
Như Quỳnh: Tên thật là Lê Lâm Quỳnh Như, ca sĩ hải ngoại, gốc Quảng Trị.
Lê Ích Mộc: Trạng nguyên Việt Nam
Lê Nại: Trạng nguyên Việt Nam
Hồng Nhung: Ca sĩ Việt Nam
Lê Quang Liêm: Kì thủ cờ vua có hệ số elo cao nhất việt nam
Trần Bình Trọng: hậu duệ của Lê Đại Hành
Trần Khát Chân: hậu duệ của Lê Đại Hành
Lê Thế Trung: Bác sĩ chữa bỏng
Lê Thanh Hải: bí thư thành ủy thành phố Hồ Chí Minh
Lê Lộng: khai quốc công thần nhà Hậu Lê
Lê Văn Linh: khai quốc công thần nhà Hậu Lê
Cung Lê: Võ sĩ gốc Việt nổi tiếng tại Hoa Kỳ
Lê Thạch: Cháu gọi Lê Lợi bằng chú, là công thần đời Hậu Lê
Lê Quýnh: Trung thần thời Lê Mạt
Miu Lê: Tên thật là Lê Ánh Nhật, nữ ca sĩ nhạc trẻ Việt Nam
Lê Khánh: Tên thật là Lê Kim Khánh, nữ diễn viên Việt Nam
Ngân Khánh: Tên thật là Lê Ngân Khánh, nữ diễn viên / ca sĩ nhạc trẻ Việt Nam
Tấn Beo: Tên thật là Lê Tấn Danh, nam diễn viên hài Việt Nam
Mạc Can: Tên thật là Lê Trung Can, nam diễn viên Việt Nam
Tăng Nhật Tuệ: Tên thật là Lê Duy Linh, nam diễn viên / nhạc sĩ Việt Nam
Vân Quang Long: Tên thật là Lê Quang Hiển, nam ca sĩ nhạc trẻ Việt Nam
Quang Lê: Tên thật là Lê Hữu Nghị, nam ca sĩ dân ca tại hải ngoại
Lê Nam: nhà văn gốc Việt
Lê Văn Hiếu: người Úc gốc Việt, Toàn quyền tiểu bang Nam Úc
Lê Trí Viễn: giáo sư, nhà giáo nhân dân
Những người Trung Quốc họ Lê nổi tiếng[sửa | sửa mã nguồn]

Nam ca sĩ, diễn viên Hồng Kông Lê Minh (黎明, Leon Lai).
Lê Cảnh Hi, nhà thư pháp nổi tiếng thời Bắc Chu.
Lê Nguyên Hồng, tổng thống Cộng hòa Trung Hoa sau Viên Thế Khải
Lê Dân Vĩ, người khai sinh nền điện ảnh Hồng Kông
Lê Minh, nam ca sĩ, diễn viên Hồng Kông
Lê Tư, nữ diễn viên Hồng Kông
Lê Cường, Chính trị gia nổi tiếng
Lê Diệu Tường, nam diễn viên Hồng Kông
Lê Yến San, nữ diễn viên Hồng Kông
Chú thích[sửa | sửa mã nguồn]
^ Lê Trung Hoa (2005). Họ và tên người Việt Nam. Hà Nội, Việt Nam: NXB Khoa học Xã hội (Social Sciences Publishing House).
^ Lịch sử và truyền thống làng Phong Mỹ-Chủ biên Lê Bá Nho-UBND xã Xuân Tân in ấn và ban hành năm 2001
^ Hậu duệ của Hoàng Đế Lê Trung Tôn Trang web www.HoLeVn.org
Tham khảo[sửa | sửa mã nguồn]
Sự nghiệp Lê Thánh Tông và Lê tộc Quảng Nam – Đà Nẵng của Phạm Ngô Minh, Lê Duy Anh, 1999
Bài viết này vẫn còn sơ khai. Bạn có thể giúp Wikipedia bằng cách mở rộng nội dung để bài được hoàn chỉnh hơn.