Nguyễn Bá Lân là cháu nội Ông Nguyễn Biến theo gia đình từ Thanh Hoá vào định cư làm ăn ở vùng Vân Hải. Ông cũng là người mở đầu cùng gia đình lập nên làng Vân Hải bây giờ. Nguyễn Bá Lân là người có sức khoẻ phi thường và rất giỏi võ nghệ. Lúc này chính thể nhà Lê đã được củng cố và ngày càng phát triển vững mạnh. Họ Trịnh vẫn giương ngọn cờ “Phò Lê diệt Mạc” và được lòng dân ủng hộ. Nguyễn Bá Lân đầu quân theo chúa Trịnh và được tuyển vào đội quân Túc vệ của triều đình. Do có tư chất và tài nghệ hơn người, chiến đấu dũng cảm, không sợ hy sinh, lập nhiều công lao trận mạc nên Nguyễn Bá Lân được phong chức “Tán Kỵ uý” năm Quý Dậu (1573).
Năm 1592 nhà Mạc bị diệt, quan quân kéo chạy lên vùng Cao Bằng kết thúc một vương/nguỵ triệu kéo dài 66 năm và đến 1677 thì mất hẳn. Trong chiến công đánh bại nhà Mạc, Nguyễn Bá Lân có một phần đóng góp đáng kể vì bắt được vua Mạc và được phong chức “Mạnh Lang đại tướng quân, tước Mạnh Lang Hầu”.
Nhà Mạc bị đánh bại, niên hiệu vua Lê mới thực sự trở lại chiếm địa vị độc tôn. Vua Lê phong thưởng chức tước và ban đặc ân cho những người có công trạng. Nguyễn Bá Lân được phong thưởng hậu hĩnh và đặc ân cho về quê thăm gia đình. Bấy giờ đường bộ khó khăn nên triều đình cấp thuyền đi theo đường biển. Khi đoàn thuyền qua cửa Thần Phù liền bị một toán cướp biển chặn đường cướp của. Nhờ có sức khoẻ và giỏi võ nghệ, ban đầu Nguyễn Bá Lân và cháu ngoại là Phan Nhị Lang (con thứ 2 Phan Công Ngật) nhảy sang thuyền giặc chém giết, chết bọn chúng và cướp vũ khí. Nhưng do lực lượng bọn cướp quá đông, thuyền của Nguyễn Bá Lân bị vây chặt và bị tên đạn bắn vào tới tấp làm ông bị thương nặng và tử trận. Thi thể hai cậu cháu Nguyễn Bá Lân dạt vào bờ và được ngư dân vớt lên chôn cất. Về sau thấy linh ứng, dân chài trong vùng lập miếu phụng tự ở bờ biển Thanh Hoá. Sự kiện này được ghi vào gia phả họ Nguyễn để về sau con cháu có điều kiện tìm kiếm mồ mả.
Để tưởng nhớ và ghi ơn Nguyễn Bá Lân, tại làng Vân Hải con cháu dòng họ xây mộ chiêu hồn ông về táng tại xứ Cồn Trạng xã Cổ Đạm. Mộ xây hình tròn, 3 cấp cao 1 mét, đường kính 6 mét.
Sau khi Nguyễn Bá Lân mất, xét công trạng của ông các triều vua Lê - Nguyễn đều có sắc phong thần và cho xây dựng nhà thờ ông tại làng Vân Hải. Đến nay tại nhà thờ còn lưu giữ nhiều tài liệu và đồ thờ cổ nguyên gốc như 2 bức hoàng phi: “Khai - tất – tiên” “thăng phụ” và đôi câu đối niên hiệu Bảo Đại năm 1926, biển “võ công”, “văn đức”, kiếm, mũ bằng đồng lá …. Sắc phong chỉ còn lưu giữ được hai tấm ghi niên hiệu Khải Định năm thứ 2 (1917) và năm thứ 9 (1925).
Ngày 17 tháng 3 Năm 2007, xét công trạng của Ông Nguyễn Bá Lân, UBND Tỉnh Hà Tĩnh cấp Bằng xết hạng nhà thờ Họ là DY TÍCH LỊCH SỬ VĂN HOÁ CẤP TỈNH.
Toàn bộ thông tin trong gia phả, là thuộc bản quyền của tộc Nguyễn Bá Vân Hải.
Mọi sự trích dẫn phải được phép của người quản lý đại diện cho tộc Nguyễn Bá Vân Hải
Mọi thiết kế, hình ảnh trong trang web này, là bản quyền của Việt Nam Gia Phả.
